Shkencëtarët identifikojnë një lidhje midis gjumit dhe rrezikut të diabetit të tipit 2: ScienceAlert
Koronavirusi dhe ndikimet në shëndetin mendor – 15% e njerëzve nuk do t’i kthehen kurrë normalitetit
Covid-19 ka rritur ankthin për shumë prej nesh, dhe ekspertët paralajmërojnë që një pakicë e konsiderueshme mund të mbetet me probleme të shëndetit mendor që tejkalojnë pandeminë.
Që nga darka në restorante me partnerin dhe të afërmit e saj deri te frekuentimi i klubeve të librave me miqtë, Susan Kemp kishte një jetë shoqërore aktive para Covid-19. Që nga prilli, ajo është larguar nga banesa e saj afër Stokholmit vetëm pesë herë, pasi ka përjetuar një rritje të madhe të ankthit shoqëror dhe sjelljeve obsesive të bazuara në agorafobi gjatë pandemisë.
“Është sikur ky stres shtesë të më bëjë të kaloj një pikë thyerje që isha në gjendje ta rregulloja më mirë më parë”, thotë Kemp, një shkrimtare dhe një studente me kohë të pjesshme rreth të tridhjetave. Ajo është shumë e friksuar nga përdorimi i transportit publik, më e shqetësuar për pastërtinë e thikave, pirunave, lugëve dhe gotave. “Simptoma kryesore është që filloj të qaj. Ndihem shumë sikur do të vdes, dhe pastaj qaj, një nga ato të qarat ku trupi dhe mushkëritë tuaja ndjehen të lënduar më pas, ”thotë ajo. Kjo shoqërohet me një zhgënjim të fortë se ajo është “zbrazur” dhe një frikë që mund të duhen vite për t’u rikthyer në rrugën e duhur kur bëhet fjalë për menaxhimin e ankthit të saj.
Ndërsa shumë prej nesh janë bërë pak më të shqetësuar gjatë Covid-19, përvojat e Kemp theksojnë se për disa, pandemia ose ka shkaktuar ose ka amplifikuar probleme shumë më serioze të shëndetit mendor. Dhe psikologët gjithnjë e më shumë po ngrenë shqetësime që këto mund të zgjasin në afat më të gjatë.
Steven Taylor, autor i Psikologjisë së Pandemisë, dhe profesor në psikiatri në Universitetin e British Columbia, argumenton se “për një pakicë fatkeqe njerëzish, ndoshta 10 deri në 15%, jeta nuk do të kthehet në normalitet”, për shkak të ndikimit të pandeminë në mirëqenien e tyre mendore. Instituti Black Dog i Australisë, një organizatë kryesore e pavarur e kërkimit të shëndetit mendor, ka ngritur gjithashtu shqetësime në lidhje me “një pakicë të konsiderueshme që do të preket nga ankthi afatgjatë”. Në Mbretërinë e Bashkuar, një grup specialistësh kryesorë të shëndetit publik paralajmëruan kohët e fundit në British Medical Journal se “ndikimi i shëndetit mendor të pandemisë ka të ngjarë të zgjasë shumë më gjatë sesa ndikimi i shëndetit fizik”.
Mësoni nga historia
Një arsye pse psikologët shqetësohen për ndikimin e mundshëm afatgjatë të Covid-19 janë njohuritë ekzistuese nga pandemitë e mëparshme dhe emergjencat kombëtare.
Përhapja globale e SARS në 2003 u shoqërua me një rritje prej 30% të vetëvrasjeve tek njerëzit mbi moshën 65 vjeç. Strategjitë si karantina që janë të nevojshme për të minimizuar përhapjen virale mund të kenë një ndikim negativ psikologjik, të tilla si shkaktimi i simptomave të stresit post-traumatik, depresioni dhe pagjumësia. Humbja e punës dhe lufta financiare gjatë një rënie ekonomike globale janë shoqëruar me një rënie afatgjatë të shëndetit mendor.
“Historikisht, efektet e pafavorshme të shëndetit mendor të katastrofave ndikojnë në më shumë njerëz dhe zgjasin shumë më gjatë sesa efektet në shëndet”, shpjegon Joshua C Morganstein, ndihmës drejtor në Qendrën për Studimin e Stresit Traumatik në Maryland, SH.B.A.
Një pjesë kryesore e kërkimit që ai tregon është një rishikim retrospektiv 25-vjeçar i ndikimit të aksidentit bërthamor të Çernobilit në Ukrainë. Studiuesit zbuluan se dy dekada më vonë, përgjigjet e para kishin nivele të larta depresioni dhe çrregullimi të stresit post-traumatik (PTSD). Ata gjithashtu arritën në përfundimin se efektet e shëndetit mendor ishin pasoja më e rëndësishme e katastrofës, e cila çoi në mijëra vdekje dhe dëmtoi thellë ekonominë e rajonit. Në mënyrë të ngjashme, hulumtimi sugjeron që problemet e shëndetit mendor, veçanërisht shqetësimi psikologjik dhe PTSD, mbetën një problem për njerëzit që humbën shtëpitë e tyre gjatë Uraganit Katrina në New Orleans, pesë vjet pas katastrofës në vitin 2005. Kjo u përkeqësua në mesin e atyre që kishin shëndet të dobët mendor ose të ardhura të ulëta para uraganit.
Cilat probleme afatgjata do të lidhen me Covid-19?
Për sa i përket çështjeve të shëndetit mendor të lidhura me pandeminë Covid-19 ka shumë të ngjarë të zgjasin në afat më të gjatë, psikologët besojnë se çrregullimi obsesiv-kompulsiv mund të jetë një nga kandidatët kryesorë.
Taylor shpjegon se kjo mund të ketë një ndikim afatgjatë, për shkak të faktit se çrregullimi obsesiv kompulsiv (OCD) lind nga një ndërveprim midis gjeneve dhe faktorëve të mjedisit. “Për njerëzit me një predispozitë gjenetike ndaj disa formave të OCD (d.m.th. fiksimet e kontaminimit dhe detyrimet e pastrimit) stresi i Covid-19 ka të ngjarë të shkaktojë ose përkeqësojë OCD,” thotë ai. “Disa nga këta njerëz do të bëhen agorafobë kronikë nëse nuk marrin trajtimin e duhur të shëndetit mendor.”
Krahas OCD, i cili është një manifestim i ankthit, “ankthi i përgjithshëm është gjithashtu një çështje shumë e rëndësishme e shëndetit mendor për të parë”, shton Yuko Nippoda, një psikoterapist dhe zëdhënës i Këshillit të Mbretërisë së Bashkuar për Psikoterapinë. “Ka shumë njerëz që vuajnë nga ankthi tashmë në shoqërinë tonë moderne, por për shkak të kësaj sëmundjeje vdekjeprurëse, njerëzit që kanë tendencë të ndjehen të shqetësuar më lehtë do të vazhdojnë ta ndiejnë këtë dhe gjendja mund të përkeqësohet”, thotë ai. “Edhe kur mbaron pandemia Covid, disa njerëz mund të jenë tepër të shqetësuar, për shkak të kërcënimit të një lloji tjetër.”
Vetmia kronike e sjellë nga izolimi shoqëror ose “mungesa e kuptimit” në jetë gjatë pandemisë është një tjetër shqetësim i madh, thotë Nippoda. Disa njerëz e kanë gjetur veten në mënyrë të pavullnetshme me më pak lidhje të ngushta në epokën e distancës sociale dhe mund ta kenë të vështirë të rindërtojnë rrjetet e tyre. Të tjerët u tërhoqën qëllimisht nga bota e jashtme për të ndjerë “një ndjenjë sigurie” dhe mund të bëhen rezistentë ndaj rritjes së ndërveprimeve të tyre shoqërore në të ardhmen, thotë Nippoda. “Kur njerëzit përjetojnë stres në botën e jashtme, ata mund të shkëputen nga ajo botë. Sapo ta përjetojnë këtë shkëputje, mund të jetë e vështirë për ta të dalin në botë dhe të shoqërohen me të tjerët.”
Ndërkohë, stresi i të jetuarit përmes Covid-19 ka të ngjarë të ketë një ngarkesë më të madhe të vazhdueshme mendore për ata që kanë pasur përvoja të dhimbshme të jetës në të kaluarën. “Mund të shkaktojë kujtesën e traumës në mënyrë të vetëdijshme dhe të pavetëdijshme, e cila mund të ndikojë tek ju. Në këtë rast, kushtet e shëndetit mendor mund të bëhen afatgjata, pasi mund të hapin kapakun e traumës”, shpjegon Nippoda.
“Unë thjesht kam këtë frikë të vazhdueshme që do të humbas dikë përsëri,” thotë 35-vjeçarja Lindsey Higgins nga Nju Jorku, e cila humbi një partner nga vetëvrasja në vitin 2014 dhe tashmë ka përjetuar një ringjallje të stresit post-traumatik (PTSD) që nga mbërritja e pandemisë. Pas disa vitesh këshillimi, ajo ndjeu sikur “jeta po ecte përpara”, por tani e gjen veten “shumë nervoze” sa herë që partneri i saj i ri largohet nga shtëpia. “Padyshim, ju e dini, ai nuk do të vdesë kur të jetë jashtë. Por ende ekziston ajo frikë se diçka mund të ndodhë, se ai mund ta marrë atë [Covid-19] dhe të sëmuret shumë. Dhe është e njëjta gjë me familjen dhe miqtë.”
Papunësia e vazhdueshme ose humbja e të ardhurave (të shkaktuara nga efektet ekonomike të pandemisë) mund të ndikojnë gjithashtu në mirëqenien afatgjatë. Studime të shumta para-Covid-19 i lidhin këta faktorë me depresionin, stresin ose mendimet vetëvrasëse. Të dhënat e fundit të sondazheve nga SH.B.A. zbuluan se më shumë se gjysma e atyre që ishin të papunë ose u kishin ulur të ardhurat gjatë pandemisë kishin raportuar tashmë ndikime negative në shëndetin mendor, me nivele edhe më të larta midis atyre me paga më të ulëta.
Psikologët theksojnë se natyra dhe shkalla e paparë e krizës së koronavirusit shton një shtresë shtesë të pasigurisë krahasuar me krizat e mëparshme financiare. Derisa të ketë një vaksinë globale, mbetet e paqartë se kur ose edhe nëse disa nga industritë më të goditura si udhëtimet dhe argëtimet do të rikuperohen. Nippoda sugjeron që kjo paraqet një situatë veçanërisht sfiduese për njerëzit që “nuk janë të mirë të merren me pasiguri” ose luftojnë për të trajtuar situatat që nuk mund t’i kontrollojnë. “Për momentin po jetojmë në kohë të pasigurta. Disa njerëz madje kanë frikë nga pasiguria dhe e panjohura. Kjo frikë mund të zgjatet”.
Çfarë duhet të mësojmë akoma
Historia do të jetë gjykatësi se sa nga këto paralajmërime dhe parashikime përfundojnë duke u thënë të vërteta. Organe të ndryshme nëpër botë kanë krijuar tashmë udhëzime për të adresuar çështjen. Në fillim të këtij viti, Organizata Botërore e Shëndetësisë publikoi rekomandime për ruajtjen e shëndetit mendor dhe udhëzime të ngjashme janë lëshuar nga agjencitë qeveritare në SH.B.A., MB dhe vende të tjera. Këtë muaj, Shoqata Amerikane e Psikologjisë publikoi një raport mbi ndikimet afatgjata të lidhura me stresin e pandemisë dhe sesi njerëzit mund të përballen më mirë gjatë kësaj periudhe pasigurie.
Studiuesit gjithashtu po mbledhin të dhëna empirike të cilat ata shpresojnë të sigurojnë një kuptim më të mirë të efekteve anësore afatgjata të shëndetit mendor të kësaj krize unike, dhe për këtë arsye si ta menaxhojnë atë. Studime të mëdha në Mbretërinë e Bashkuar po shikojnë posaçërisht shëndetin mendor të pacientëve të shtruar në spital me Covid-19 dhe infermierëve që punojnë në vijën e frontit. Në Suedi, studiuesit në Qendrën për Kërkime Psikiatrike në Stokholm po kryejnë një projekt njëvjeçar që përfshin më shumë se 3,000 njerëz me kushte të mëparshme të shëndetit mendor, duke përfshirë depresionin, ankthin dhe OCD. Një sondazh në mbarë vendin australian nga Qendra Matilda për Kërkime në Shëndetin Mendor në Sidnei po mat ndikimin e pandemisë në shëndetin mendor dhe mirëqenien e vazhdueshme të popullatës së përgjithshme.
“Ekziston shqetësimi se problemet e shëndetit mendor mund të rriten, por kjo duhet të kuptohet më mirë”, thotë Nitya Jayaram-Lindström, menaxhere e operacioneve për projektin e Stokholmit. Ajo thotë se studimi suedez do të përqendrohet në atë se sa Covid-19 mund të ketë përkeqësuar kontrastet ekzistuese të shëndetit mendor, sesi simptomat e pacientëve zhvillohen ose ndryshojnë gjatë vitit të ardhshëm dhe cilat grupe janë prekur më keq. “Ne gjithashtu duam të kuptojmë faktorët që kontribuojnë në ripërtërirje dhe qëndrueshmëri, e cila është po aq e rëndësishme për t’u kuptuar sa faktorët e rrezikut.”
Në Qendrën për Studimin e Stresit Traumatik në Maryland, Joshua C Morganstein argumenton se këto lloj projekte do të jenë një burim thelbësor për të dy ofruesit e kujdesit shëndetësor dhe qeveritë. “Mbikëqyrja shëndetësore e popullatave të ndryshme për të kuptuar më mirë këto aspekte të rrezikut është thelbësore që ne të sigurojmë ndërhyrje dhe të planifikojmë për valët e mëvonshme pandemike, si dhe emergjencat e ardhshme të shëndetit publik,” thotë ai. “Stresi është si një toksinë, siç është plumbi ose radoni. Për ta kuptuar atë dhe si po ndikon në një shoqëri, ne duhet të dimë kush është i ekspozuar, kur, sa dhe cilat efekte janë shkaktuar nga ekspozimi. “Megjithëse ka pak të dhëna deri më tani, Morganstein parashikon që studimet afatgjata ka të ngjarë të ekspozojnë më tej kontrastet e mirëqenies midis racës, gjinisë dhe të ardhurave të cilat janë theksuar tashmë gjatë pandemisë dhe duhet të merren në konsideratë më thellë kur zhvillohen përgjigjet e ardhshme.
Qëndrueshmëri dhe shpresë
Pavarësisht shqetësimeve të vazhdueshme në lidhje me sfidat e shëndetit mendor të shkaktuara nga ndikimi i Covid-19, psikiatrit thonë se është e rëndësishme të dimë se ka edhe disa anë pozitive.
Taylor argumenton se ndërsa një pakicë e rëndësishme mund të luftojë pasojat afatgjata, pandemia ka theksuar nivele të larta të rezistencës ndaj stresit në popullatën më të gjerë, së bashku me aftësinë e njerëzve për t’u “rimëkëmbur” pas ngjarjeve katastrofike. Për shembull, në Wuhan, ku filloi pandemia dhe rastet u vunë nën kontroll pas një bllokimi të rreptë 76-ditor dhe testimit masiv, qyteti organizoi një festival muzikor të parkut ujor në gusht. Mijëra njerëz u grumbulluan së bashku krah për krah, pa maska dhe distancë shoqërore zero. Koncerte të mëdha gjithashtu u kthyen në Zelandën e Re pasi u frenua transmetimi i virusit në komunitet. Këto lloj ngjarjesh kanë ndodhur, reflekton Taylor, përkundër një gjendje shpirtërore fataliste në fillim të vitit 2020, kur “shumë njerëz dyshuan se jeta do të kthehej në normalitet, dhe disa spekuluan për një botë të zymtë pas-pandemike”.
Psikoterapisti Nippoda tregon se për disa njerëz, rrethanat e pafavorshme të pandemisë kanë pasur në të vërtetë një “ndikim jashtëzakonisht pozitiv” në shëndetin e tyre mendor, i cili gjithashtu mund të jetë i gjatë. Përvoja e bllokimit, argumenton ai, ndihmoi në uljen e niveleve të ankthit ose ndalimin e sulmeve të panikut midis disa që kishin nivele të larta stresi në botën e jashtme përpara pandemisë. Kjo sepse ata ndien një ndjenjë më të madhe lirie dhe sigurie duke kaluar më shumë orë në shtëpi. Megjithëse ekziston rreziku i izolimit shoqëror dhe i vetmisë për ata që tërhiqen shumë, thotë ai se kjo kohë e detyruar brenda ka inkurajuar disa të përpiqen për një ekuilibër më të mirë të jetës punë në të ardhmen ose të “marrin ritmin e tyre në jetë” kur bëhet fjalë për shoqërim – duke gjetur “zonën e tyre të rehatisë brenda kufijve midis shtëpisë dhe jashtë”.
Të tjerët kanë përdorur epokën e distancimit shoqëror për të ndryshuar shtëpitë e tyre dhe “hapësira e re brenda shtëpisë është reflektuar pozitivisht brenda mendjes së tyre, pothuajse sikur të ishin në gjendje të rregullonin ndërlikimet në kokën e tyre”, thotë Nippoda. Një tjetër aspekt pozitiv është – më shumë kohë për hobi, që gjithashtu mendohet se ka siguruar një ndjenjë kënaqësie, përmbushjeje dhe lehtësimi të stresit për shumë njerëz.
Por këto lloj përvojash janë të zbrazëta për njerëzit agorafobikë si Susan Kemp në Stokholm të cilët ende po përpiqen të parashikojnë një fund të sfidave të tyre më të mprehta të shëndetit mendor të lidhura me pandeminë. “Është e qartë se duhet të ketë një ekuilibër midis të qenit i kujdesshëm dhe të qenit një vetmitar absolut që nuk jam në gjendje ta arrij”, ankohet ajo. “Por në mënyrë irracionale nuk mund ta kapërcej frikën. Është shumë e vështirë këto ditë të vendosësh kur jam racionale dhe kur jo.”
“E kam vërtet, vërtet të vështirë të ribalancoj veten time”, pajtohet e sëmura nga PTSD amerikanja Lindsey Higgins, e cila thotë se nuk është e sigurt se simptomat e saj do të përmirësohen edhe nëse shkencëtarët zhvillojnë një vaksinë. “Do të duhet kohë për t’u shpërndarë, dhe madje edhe më shumë për të bindur njerëzit se duhet të marrin edhe vaksinën. Sinqerisht, nuk besoj se do të ndihem vërtet e sigurt përsëri.”