Vaksinat kanë shpëtuar 154 milionë jetë në 50 vitet e fundit: ScienceAlert
Mesoliti, Neoliti, Bronzi dhe Hekuri në Ballkan
Vitet e fundit është folur shpesh për kulturat para-ilire të Ballkanit dhe Mesdheut, dhe lidhjeve të mundshme me shqiptarët sot. Rezultatet gjenetike nga Ballkani nuk mungojnë, që nga Mesoliti deri në Epokën e Hekurit.
Krahasimi i rezultateve nga periudha të ndryshme dëshmon se nga Mesoliti (deri rreth 7000 p.e.s.) në Neolit (rreth 7000-3000 p.e.s.) pati zëvendësim në masë të madhe të popullsisë. Popullatat që merreshin kryesisht me gjueti dhe që kishin një profil gjenetik shumë të ndryshëm nga popullata e sotshme, u zëvendësuan pothuajse plotësisht nga bujqit e parë që mbërritën nga Azia perëndimore. Linjat atërore mesolitike, si psh I2a-S2555, I2a-CTS161, R1b-V2219, etj., pothuajse u zhdukën tërësisht dhe sot te shqiptarët janë më pak se 1% të marra së bashku. Gjithashtu, në grafikun PCA, rezultatet ballkanike nga Mesoliti janë qartësisht larg profileve gjenetike ballkanike të periudhave të mëvonshme.
Gjatë Neolitit, shumica dërrmuese e rezultateve ishin G2, sidmos në degën G-M201>P15, kurse një numër shumë më i vogël ishin ose linja të rralla që mbijetuan nga mesoliti, ose linja më të rralla që mbërritën bashkë me G2, si psh J2a-M410>Y13128, E-M96>L618, etj. Profili gjenetik i këtyre popullatave ishte shumë më i afërt me të tjera nga hapësira prej ku ishin përhapur, pra Azia e Vogël, Anadolli dhe Levanti. Kulturat e para bujqësore të Ballkanit dhe gjithë Europës, si dhe praktikisht qytetërimet e para sedentare, u zhvilluan nga këta popuj.
Me fillimin e Epokës së Bronzit, vërehet një zëvendësim tjetër i popullsisë. Në rezultate nga Ballkani i Epokës së Bronzit dhe të Hekurit, linjat më të shpeshta atërore janë R1b-M269, J2b-L283, E-V13, etj. Haplogrupi G që mbizotëronte në gjithë kontinentin gjatë Neolitit pothuajse u zhduk tërësisht në Europën veriore, kurse rreth Mesdheut u rrallua deri në masën sa sot përbën një pakicë shumë të vogël. Ndër shqiptarë, vetëm rreth 1.5% e gjithë linjave atërore i takojnë haplogrupit G, dhe vetëm një pjesë prej tyre mund të jenë prej Neolitit në hapësiën e sotshme. Linjat e tjera të gjetura në eshtra neolitike të Ballkanit janë në përqindje edhe më të vogla.
Popullsia që u vendos në Ballkan në Epokën e Bronzit vinte nga Stepat e Euroazisë, në veri të Detit të Zi, Kaukazit dhe Detit Kaspik. Këta popuj indo-europianë ndryshuan rrënjësisht përbërjen gjenetike të Europës, si në linja atërore, ashtu edhe në profilin autosomal. Sot te shqiptarët, R1b-M269 (linja kryesore e indo-europianëve të kohës), J2b-L283, E-V13 dhe disa linja të tjera të përhapura në Epokën e Bronzit dhe të Hekurit përbëjnë rreth 70-75% të gjithë linjave atërore. Gjithashtu, në grafikun PCA më poshtë mund të shihet qartë edhe dallimi i madh në profilin gjenetik të popujve që banonin Shqipërinë, Maqedoninë dhe Malin e Zi gjatë Neolitit, me popujt e të njëjtës hapësirë në Epokën e Bronzit dhe Hekurit. Këta të fundit përfaqësojnë profilin gjenetik të fiseve ilire në zonën e Kukësit dhe të Shkupit.
Nga Epoka e Hekurit deri sot, ka pasur edhe dyndje të tjera me trashëgimi gjenetike të rëndësishme, por të paktën në rastin e shqiptarëve, pa shkaktuar ndryshuar rrënjësisht strukturën e popullsisë (për këto do të flasim në të ardhmen). Kjo mund të dallohet si në vazhdimësinë e linjave atërore nga Epoka e Hekurit deri sot, ashtu edhe në pozicionin gati të njëjtë të shqiptarëve të sotshëm me ilirët para-romakë.
Source link