Kampione e Holandës dy javë para fundit, PSV feston titullin e 25!
Pas shpërthimit në Bejrut: Beteja dhe sfida për të shpëtuar ndërtesat historike të qytetit
Fotografi Joseph Khoury dhe arkitektja Gabriela Cardozo kaluan pesë vjet duke dokumentuar shtëpitë e epokës osmane dhe koloniale që tani janë në rrezik shkatërrimi, shkruan India Stoughton.
Pesë ditë pas shpërthimit të madh në Bejrut që vrau më shumë se 220 njerëz dhe la deri në 300,000 të pastrehë, Joseph Khoury dhe bashkëshortja e tij Gabriela Cardozo ndërmorën një pelegrinazh të dhimbshëm përmes Gemmayzeh dhe Mar Mikhael, dy lagje historike të vendosura afër portit. Ata bartnin 30 kartolina – çdo fotografi në serinë e tyre Bouyout Beirut (Shtëpitë e Bejrutit), e cila kap bukurinë e arkitekturës osmane dhe franceze të Bejrutit. Duke kërkuar midis rrënojave dhe midis fasadave të rëna që dukeshin si të panjohura nga dëmtimet katastrofike, ata gjurmuan 25 ndërtesa. Në secilën, ata lanë pas një kartolinë – një kujtesë e asaj kulture që është në rrezik.
“Ne nuk dinim as se me çfarë do të përfundonim. Ishte vetëm në rrugën që thamë: ‘Në rregull, ne kemi kartolinat këtu dhe duket kaq ndryshe, le t’i lëmë ato, dhe ndoshta njerëzit do të kujtojnë se si dukeshin ndërtesat para shpërthimit,” – thotë Cardozo, një arkitekte që u transferua në Bejrut nga Venezuela gjashtë vjet më parë. Në mes të rrënojave, ata nuk ishin në gjendje të identifikojnë pesë ndërtesat e fundit. “Ishte e vështirë për të njohur disa prej tyre sepse ka disa që janë gërmadha,” shpjegon ajo.
Pas shpërthimit të 4 gushtit, i shkaktuar nga shpërthimi i 2,750 ton nitrat amoniumi të depozituar në portin e qytetit, shqetësimi është rritur për të ruajtur atë që mbetet nga trashëgimia arkitekturore e Bejrutit. Mijëra ndërtesa historike tashmë janë humbur në tre dekadat që nga përfundimi i luftës civile, pasi mbrojtja e dobët e shtetit u lejonte zhvilluesve të shkatërrojnë dhe t’i zëvendësojnë me rrokaqiej moderne. Tani, shumë kanë frikë se dëmtimi strukturor i bërë nga shpërthimi mund të përdoret si një justifikim për të shkatërruar ato pak që mbeten. Një seri fotografish që tregojnë Khoury dhe Cardozo që mbajnë kartolinat e tyre përpara strukturave të copëtuara janë ndarë nga më shumë se 1.500 njerëz që kanë frikë për mbijetesën e ndërtesave.
Gemmayzeh dhe Mar Mikhael d vende historike ishin ndër zonat më të goditura nga shpërthimi. Disa ndërtesa u rrëzuan. Vrimat në muret dhe tavane të shembura. Ballkonet prej guri ranë në tokë, duke shtypur makina; pllakat u hodhën në erë, çatitë e copëtuara ranë në rrugët poshtë; zbukurimet prej hekuri të farkëtuar, dhe grilat prej druri të pikturuara, dritaret e harkuara të bukura u shndërruan në vdekjeprurëse kur ranë poshtë pas shpërthimit. Unesco, e cila është zotuar të udhëheqë përpjekjet e restaurimit ndërkombëtar, raportoi se 640 ndërtesa historike janë dëmtuar në shpërthim. Rreth 60 janë në rrezik të shembjes. Kostoja totale e restaurimit aktualisht vlerësohet në 300 milion dollarë.
Kriza vjen në fund të një viti të vështirë për Libanin. Protestat masive antiqeveritare që filluan tetorin e kaluar vazhduan me muaj ndërsa ekonomia e Libanit u shemb dhe paundja libaneze humbi rreth 80% të vlerës së saj. “Revolucioni filloi në 17 Tetor – pas kësaj ishte pandemia, tani shpërthimi – kështu që ka kaluar më shumë se gjysmë viti që Libani është goditur me të gjithë këta faktorë të jashtëm,” thotë Cardozo, e cila ka frikë se banorët e ndërtesave të dëmtuara nuk do të ketë fonde për t’i rikthyer ato.
“Ndërtesat janë pjesë e identitetit të Bejrutit. Ata përfaqësojnë të mirën e përbashkët dhe mundësitë e asaj që ne akoma mund të jemi” – Joseph Khoury
Ajo dhe Khoury filluan projektin Bouyout Beirut në 2016, duke krijuar tre seri fotografish që paraqesin shtëpi historike në Gemmayzeh dhe Mar Mikhael, të cilat strehojnë shumë nga hapësirat kulturore dhe studiot e artistëve të Bejrutit, si dhe butiqe të vogla dhe restorante e bare të njohura. Fotografitë e tyre kapin shkëlqimin e zbehur të ndërtesave që mbajnë shenjat e kohës, nga grilat e shtrembër dhe dritaret e prishura, deri tek plagët e lëna nga plumbat dhe granatimet gjatë luftës civile, të cilat përfshinë vendin nga viti 1975 deri në vitin 1990. Edhe para shpërthimit, disa u braktisën, duke u shkatërruar ngadalë.
Khoury, i cili u rrit duke dëgjuar histori për bukurinë para-luftës në Liban, i sheh ndërtesat si një simbol të së kaluarës së Libanit, por edhe të ardhmen e saj. “Ato janë pjesë e identitetit të Bejrutit. Ato përfaqësojnë të mirën e përbashkët dhe mundësitë e asaj që ne akoma mund të jemi, “thotë ai. “Ata na japin shpresë dhe na kujtojnë ditët kur Beirut po lulëzonte.”
Të dy lagjet përmbajnë arkitekturën osmane nga gjysma e dytë e shekullit XIX, duke përfshirë vila dykatëshe me çati me pllaka të kuqe dhe salla të mëdha qendrore që shfaqin dritare të trefishta me hark. Gjithashtu historikisht të rëndësishëm janë ndërtesat që datojnë nga viti 1920 deri në vitin 1945, kur Libani ishte nën kontrollin francez. Këto imitojnë shumë elementë të projektimit otoman, por pjesërisht u modeluan në arkitekturën e Parisit.
Shumë prej tyre kanë frikë se dëmtimi strukturor mund të përdoret si një justifikim për të shembur ndërtesat në vend që t’i riktheni ato. “Ka zëra që pronarëve u ofrohen para për t’i shitur ato. Ekziston rreziku që kushdo që do t’i blejë ndërtesat do t’i rrëzojë ato dhe do të ndërtojë një rrokaqiell për të përfituar nga toka, të gjenerojë më shumë para, më shumë fitim, ” – thotë Khoury.
Një dekret i lëshuar nga Ministria e Financave më 12 gusht synon të parandalojë ‘shfrytëzimin’ pas shpërthimit duke parandaluar shitjen e ndonjë ndërtese historike pa lejen e ministrit të kulturës. Por Antoine Atallah, një arkitekt dhe planifikues urban dhe nënkryetari i OJQ-ve lokale Save Beirut Heritage thotë se ka ende kërcënime të shumta që duhen adresuar urgjentisht, përfshirë rrezikun e braktisjes nga ata që nuk kanë fonde për të rindërtuar. “Gjatë luftës civile … ne kemi pasur situata të njerëzve që linin pas shtëpive të tyre, ndërtesat e tyre dhe nuk u kthyen më kurrë. Ne nuk duam që kjo të ndodhë, “thotë ai.
Vullnetarët kanë punuar për të siguruar pronarët dhe qiramarrësit se ndihma është në rrugën e saj. “Ata nuk janë vetëm në këtë luftë … Sapo të vendoset sistemi i saktë, do të ketë mënyra për të financuar rinovimin e ndërtesave historike që u dëmtuan nga shpërthimi. Këto me të vërtetë janë diçka që po merret seriozisht nga shumë organizata ndërkombëtare, “thotë Atallah. “Ata nuk duhet të dëshpërohen – edhe pse ata kanë të gjithë arsyen në botë për t’u dëshpëruar. Për ne është jashtëzakonisht e rëndësishme … Ne duam të shpëtojmë jo vetëm ndërtesat, por strukturën sociale që i bën të gjalla këto ndërtesa.”